Cá voi dạt bờ có phải điềm báo thiên tai? | Báo Dân trí

Trận động đất giải phóng năng lượng tương đương hơn 240 triệu tấn TNT

Ngày 30/7, trận động đất 8,8 độ đã xảy ra ngoài khơi bán đảo Kamchatka, khu vực Viễn Đông của Nga. Đây được ghi nhận là một trong những trận động đất mạnh nhất trong vòng 50 năm qua, nằm trong top 10 địa chấn cực đại trong lịch sử ghi nhận hiện đại.

Tâm chấn của trận động đất nằm sâu dưới đáy biển, tại vùng đới hút chìm giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Á-Âu, nơi tích tụ năng lượng địa chất qua hàng trăm năm rồi đột ngột được phóng thích chỉ trong vòng vài giây.

Dạng đứt gãy được xác định là reverse fault (đứt gãy nghịch), trong đó một mảng vỏ Trái Đất bị đẩy trồi lên trên mảng kia, gây ra sự dịch chuyển hàng chục mét ở đáy đại dương và làm xáo trộn cột nước, dẫn đến phát sinh sóng thần.

Chuyên gia Dave Snider từ Trung tâm Cảnh báo Sóng thần Quốc gia Mỹ mô tả rằng sóng thần trong trận này không chỉ đơn giản là một đợt sóng lớn đơn lẻ, mà là một chuỗi dao động dồn dập, lan truyền với tốc độ hàng trăm km/h ở vùng nước sâu và tích tụ chiều cao khi vào vùng nước nông gần bờ.

Các khu vực ven biển Kamchatka đã ghi nhận sóng cao đến 4,8 mét, trong khi nhiều nơi ở Nhật Bản và Hawaii buộc phải sơ tán hàng trăm nghìn người do mối đe dọa của các đợt sóng lan xa. Mặc dù vùng Kamchatka ít dân cư, vẫn có nhiều cộng đồng ven biển bị thiệt hại nặng nề về cơ sở hạ tầng và môi trường.

Đặc biệt, mối liên hệ giữa trận động đất mạnh 7,4 độ Richter xảy ra một tuần trước đó trong cùng khu vực đang được điều tra để xác định liệu có mối tương quan địa chấn theo dạng chuỗi kích hoạt hay không.

Nhiều nhà khoa học địa vật lý cho rằng sự kiện này là một lời nhắc nhở rằng khoa học hiện đại vẫn chưa thể dự đoán chính xác các trận siêu động đất, và do đó việc tăng cường mô hình hóa cơ học kiến tạo và đầu tư vào hạ tầng cảnh báo sớm vẫn là ưu tiên hàng đầu.

Với năng lượng giải phóng tương đương hơn 240 triệu tấn TNT, trận động đất Kamchatka sẽ còn là một ví dụ điển hình cho sự khắc nghiệt của hành tinh và là chủ đề nghiên cứu trọng điểm của địa chất học trong nhiều năm tới.

Cá voi dạt bờ có phải điềm báo thiên tai?

Sau khi Cơ quan Khí tượng Nhật Bản phát đi cảnh báo sóng thần do trận động đất mạnh ngoài khơi bán đảo Kamchatka hôm 30/7, cảnh tượng gây sốc đã được ghi nhận ở bãi biển tỉnh Chiba, khi hàng loạt cá voi bất động trôi dạt vào bờ, nằm rải rác trên bãi cát trong ánh mắt hoang mang của người dân.

Những hình ảnh kỳ lạ này nhanh chóng lan truyền trên truyền thông và mạng xã hội, gợi lại một câu hỏi cũ nhưng chưa bao giờ mất tính thời sự: Liệu hiện tượng cá voi mắc cạn hàng loạt có phải là 'điềm báo' cho một thảm họa thiên nhiên đang đến gần?

Trên thực tế, trận động đất cực mạnh ngoài khơi Kamchatka không chỉ gây nguy hiểm cho con người mà còn đặt ra câu hỏi nghiêm trọng về tác động của sóng thần đối với hệ sinh thái đại dương, đặc biệt là các loài cá voi, cá heo, cá mập – những sinh vật lớn phụ thuộc vào hệ thống định vị sinh học để tồn tại.

Trong nhận thức phổ biến, người ta thường cho rằng động vật có thể cảm nhận trước thiên tai nhờ vào 'giác quan thứ 6', nhưng theo các nhà khoa học, điều này không phải lúc nào cũng đúng, đặc biệt là trong các tình huống sóng thần do động đất dưới đáy biển gây ra.

Cá voi là một trong những loài động vật có vú biển thông minh bậc nhất, sử dụng sóng âm (echolocation) để định hướng, giao tiếp, săn mồi và di chuyển theo nhóm. Tuy nhiên, những biến động địa chất dưới lòng biển như động đất mạnh có thể tạo ra rối loạn áp suất, nhiễu dòng chảy, hoặc gây sai lệch tín hiệu âm học trong môi trường nước.

Khi hệ thống định vị sinh học của cá voi bị rối loạn, chúng có thể mất phương hướng và trôi dạt vào vùng nước nông, nơi chúng dễ dàng bị mắc cạn do không thể xác định đúng vị trí và hướng quay trở lại vùng nước sâu.

Bên cạnh yếu tố âm học, hiện tượng nước biển rút đột ngột trước khi sóng thần tràn vào bờ cũng là một yếu tố quan trọng khiến các loài cá voi gặp nạn.

Nếu đang bơi gần bờ tại thời điểm này, chúng có thể bị cuốn theo dòng chảy ngược bất thường, không kịp thích nghi với sự thay đổi đột ngột của mực nước và áp lực môi trường, dẫn đến hiện tượng mắc cạn hàng loạt.

Thực tế được ghi nhận sau thảm họa sóng thần Ấn Độ Dương năm 2005, một số cá thể cá voi xanh được phát hiện đã trôi dạt lên bãi biển Maldives trong tình trạng tử vong hoặc bị thương nặng.

Ngoài ra, các nhà sinh vật học cũng cảnh báo về 'hiệu ứng bầy đàn' – một cơ chế xã hội rất đặc trưng ở cá voi. Khi một cá thể gặp nạn hoặc có dấu hiệu bất thường, những con khác trong đàn có xu hướng bơi theo, cố gắng hỗ trợ hoặc không rời bỏ đồng loại.

Điều này có thể dẫn đến hiện tượng một con mắc cạn kéo theo cả đàn cùng lao lên bờ, đặc biệt khi tín hiệu âm học của đàn bị rối loạn trong môi trường nhiễu loạn sau động đất.

Việc cá voi hay các loài sinh vật biển lớn dạt vào bờ không nhất thiết là “điềm báo thảm họa” theo nghĩa huyền bí, nhưng chắc chắn là dấu hiệu cảnh báo về một hệ sinh thái đang chịu áp lực ngày càng lớn.

Ở đó, biến đổi khí hậu, ô nhiễm tiếng ồn dưới nước, thay đổi dòng hải lưu hay mất cân bằng từ khai thác biển sâu đều là những yếu tố có thể gây nhiễu đến hành vi di cư, giao tiếp và khả năng định hướng của động vật biển.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/ca-voi-dat-bo-co-phai-diem-bao-thien-tai-20250731085629011.htm